فردوسي كيست؟

شاهنامه فردوسي

((به نام خداوند جان و خرد كزين برتر انديشه برنگذرد))

ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ دﻫﻘﺎﻧﺎن ﻳﻚ از ﻃﺒﻘﻪ از ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن وﭼﻬﺎر ﭘﻨﺞ ﻗﺮن اول ازﻋﻬﺪ اﺳﻼمی در اﻳﺮان زﻧﺪگی می ﻛﺮده و یکی از ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎعی ﻓﺎﺻﻞ ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺸﺎورزان و اﺷﺮاف درﺟﻪ اول را ﺗﺸﻜﻴﻞ می داده و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻮعی از اﺷﺮاﻓﻴﺖ ارضی ﺑﻮده اﻧﺪ.

زﻧﺪﮔﺎنی اﻳﻦ دﺳﺘﻪ در ﻛﺎخ ﻫﺎیی ﻛﻪ در اراضی ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﻧﺪ می ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن از آن ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری میﻧﻤﻮده و در ﺟﻤﻊ آوری ﻣﺎﻟﻴﺎت اراضی ﺑﺎ دوﻟﺖ ﺳﺎﺳﺎنی و ﺳﭙﺲ در ﻋﻬﺪ اﺳﻼم ﺑﺎ دوﻟﺖ اﺳﻼمی ﻫﻤﻜﺎری داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪود ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻐﻮل ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺎ و آﺷﻮب ﻫﺎ ﺗﻀﻴﻴﻘﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ.

اﻳﻨﺎن در ﺣﻔﻆ ﻧﮋاد و ﻧﺴﺐ و ﺗﺎرﻳﺦ و رﻋﺎﻳﺖ آداب و رﺳﻮم ملی ﺗﻌﺼﺐ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮی ﺧﺎص می ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ در دوره اﺳﻼمی کسی را دﻫﻘﺎن ﻧﮋاد ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻣﻘﺼﻮد ﺻﺤﺖ ﻧﮋاد اﻳﺮانی اوﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن ﻓﺎرسی ﻗﺮون ﭘﻴﺶ از ﻣﻐﻮل دﻫﻘﺎن بمعنی اﻳﺮانی و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺮك وﺗﺎزی ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻌﻤﺎل می ﺷﺪ.

ﻓﺮدوسی از ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎعی اﻳﺮان و ﺑﻬﻤﻴﻦ روی از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان آﮔﺎه ﺑﻮد، ﺑﻪ اﻳﺮان ﻋﺸﻖ می ورزﻳﺪ، ﺑﺬ ﻛﺮ اﻓﺘﺨﺎرات ملی ﻋﻼﻗﻪ و از ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻧﻴﺎﻛﺎن ﺧﻮد آﮔﺎهی داﺷﺖ.

وی از ﺧﺎﻧﺪانی ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻜﻨﺖ و ﺿﻴﺎع وﻋﻘﺎر ﺑﻮد و ﺑﻘﻮل ﻧﻈﺎمی ﻋﺮوضی ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ، در دﻳﻪ ﺑﺎژ ﺷﻮکتی ﺗﻤﺎم داﺷﺖ و ﺑﺪﺧﻞ آن ﺿﻴﺎع از اﻣﺜﺎ ل ﺧﻮد بی ﻧﻴﺎز ﺑﻮد ولی اﻳﻦ بی ﻧﻴﺎزﻳﺶ ﭘﺎﻳﺪار ﻧﻤﺎﻧﺪ زﻳﺮا او ﻫﻤﻪ ﺳﻮد ﻫﺎی ﻣﺎدی ﺧﻮد را ﺑﻜﻨﺎری ﻧﻬﺎد و وقتی ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻴﻬﻦ ﺧﻮد واﻓﺘﺨﺎرات ﮔﺬﺷﺘﻪ آن را در ﺧﻄﺮ نیستی و ﻓﺮاﻣﻮشی ﻳﺎﻓﺖ ﻫﻢ خود را ﺑﺎﺣﻴﺎی ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﺼﺮوف داﺷﺖ واز ﺑﻼﻏﺖ و ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻣﻌﺠﺰه آﺳﺎی ﺧﻮد در اﻳﻦ راه ﻳﺎری ﮔﺮﻓﺖ، از ﺗﻬﻴﺪستی ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ، سی ﺳﺎل رﻧﺞ ﺑﺮد، وﺑﻪ ﻫﻴﭻ روی، حتی درﻣﺮگ ﭘﺴﺮش، از اداﻣﻪ ﻛﺎر ﺑﺎز ﻧﺎﻳﺴﺘﺎد، ﺗﺎ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ را ﺑﺎ همۀ روﻧﻖ و ﺟﻼ و ﺷﻜﻮه و ﺟﻼﻟﺶ، ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﺮای اﻳﺮانی ﻛﻪ می ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺎودانی ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎقی ﻧﻬﺎد ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺑﺮ آن ﺗﺮﺑﺖ ﭘﺎك ﺑﺎد.

ﻓﺮدوسی ﻇﺎﻫﺮاً در اوان ﻗﺮن دقیقی (ﺣﺪود369-367ه) ﺑﻨﻈﻢ داﺳﺘﺎن ﻫﺎی ﻣﻨﻔﺮدی از ﻣﻴﺎن داﺳﺘﺎن ﻫﺎی ﻗﺪﻳﻢ اﻳﺮانی ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮد، ﻣﺜﻞ داﺳﺘﺎن ﺑﻴﮋن و ﮔﺮازان، ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ آﻧﻬﺎ را در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪ،

وﮔﻮﻳﺎ پایان ﻛﺎر را حتی در ﻋﻴﻦ ﻧﻈﻢ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ، ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﺑﻮ ﻣﻨﺼﻮری ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ می داد و داﺳﺘﺎن ﻫﺎی ﻣﻨﻔﺮد دﻳﮕﺮی را ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﺒﺎر رﺳﺘﻢ، داﺳﺘﺎن رﺳﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب، داﺳﺘﺎن اﻛﻮان دﻳﻮ، داﺳﺘﺎﻧﻬﺎیی از ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺑﻬﺮام ﮔﻮر، ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻨﻈﻢ درمی آورد، اﻣﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻈﻢ اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ و ﻓﻘﻂ بعضی از آﻧﻬﺎ دارای ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺴﺒﻪ روﺷﻦ و آﺷﻜﺎرﻳﺴﺖ.

ﻣﺜﻼ داﺳﺘﺎن ﺳﻴﺎوش در ﺣﺪود ﺳﺎل (387ﻫ) ﺳﺮوده ﺷﺪه و ﻧﻈﻢ داﺳﺘﺎن ﻧﺨﺠﻴﺮ ﻛﺮدن رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن در ﺷﻜﺎرﮔﺎه اﻓﺮاﺳﻴﺎب در (389) ﺷﺮوع ﺷﺪ.

ﺧﺎﻧﻮاده ﻓﺮدوسی:

از روزﮔﺎر ﻛﻮدکی او ﭼﻴﺰی نمی داﻧﻴﻢ.

ﻧﻈﺎمی ﻋﺮوضی ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ای ﻛﻪ ﺣﺪود ﻳﻚ ﻗﺮن و ﻧﻴﻢ ﺑﻌﺪ از ﻓﺮدوسی

می زﻳﺴﺘﻪ او را از دﻫﻘﺎﻧﺎن ﻃﻮس ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮده اﺳﺖ.

از ﮔﻔﺘﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺎمی و از راه آﮔﺎﻫﻴﻬﺎیی ﻛﻪ از اﺣﻮال دﻫﻘﺎﻧﺎن آن روز دارﻳﻢ و ﻧﻴﺰ از اﺷﺎره ﻫﺎیی ﻛﻪ درﺷﻌﺮﺧﻮد ﻓﺮدوسی ﻫﺴﺖ می ﺗﻮاﻧﻴﻢ دور ﻧﻤﺎیی از زﻧﺪگی او ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ.

ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ در آن روزﮔﺎران ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎنی دﻫﻘﺎن می ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ؟

واژه دﻫﻘﺎن ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه ای دارد و ﻧﺘﻨﻬﺎ در ﻃﻮل ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺑﻠﻜﻪ در ﻫﻤﺎن روزﮔﺎر ﻓﺮدوسی ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻴﻬﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنی اﻃﻼق می ﺷﺪه اﺳﺖ.

در روزﮔﺎر ﭘﻴﺶ ازاﺳﻼم رﺌﻳﺲ ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺸﺎورزان را دﻫﻘﺎن می ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ.

ولی دردوران اﺳﻼمی ﺑﻪ ﺑﺰرﮔاﻦ اﻳﺮان دﻫﻘﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ.

ﮔﺎهی ﭘﺎدﺷﺎه ﻳﻚ ﻧﺎﺣﻴﻪﻛﻮﭼﻚ ﻫﻢ دﻫﻘﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪه می ﺷﺪه اﺳﺖ.

در روزﮔﺎر ﻓﺮدوسی ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻋﻴﺎن و اﺷﺮاف ﺧﺮاﺳﺎن را دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ می داده اﻧﺪ.

اﻏﻠﺐ اﻳﻨﺎن دارای ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ روﺳﺘﺎ ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ دارای زﻣﻴﻦ و آب ﻛﺸﺎورزی ﺑﻮده اﻧﺪ.

ﻓﺮدوسی ﺟﺎیی واژه دﻫﻘﺎن را ﺑﻪ معنی کسی ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ از ﻛﺸﺎورز اﺳﺖ و ﺟﺎیی دﻳﮕﺮ ﺑﻪ معنی کسی ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻛﺸﺖ می ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ.

در بعضی از ﻣأﺧﺬ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ.

دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻫﺎی ﺧﻮد از ﻣﺮدم ﻋﺎدی ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮدﻧﺪ.

ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ زرﻳﻦ ﺑﺮ ﻣﻴﺎن می ﺑﺴﺘﻨﺪ و در ﻗﻠﻌﻪ ﻫﺎ زﻧﺪگی می ﻛﺮدﻧﺪ.

دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺑﻪ آداب و رﺳﻮم وﺳﻨﺘﻬﺎ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎنی اﻳﺮانی ﻋﻼﻗﻪ می ورزﻳﺪﻧﺪ.

ﺑﺴﻴﺎری از ﺳﻨﺘﻬﺎ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎی ﻛﻬﻦ اﻳﺮانی را اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﮕﻬﺪاری ﻛﺮده و ﺑﻪ آﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﭙﺮده اﻧﺪ.

ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻓﺮدوسی ﺑﺮخی از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎی ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ را از ﻗﻮل دﻫﻘﺎن ﻧﻘﻞ می ﻛﻨﺪ:

زﮔﻔﺘﺎر دﻫﻘﺎن یکی داﺳﺘﺎن

ﺑﭙﻴﻮﻧﺪم از ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎن

ﺣﺎل می ﺗﻮان دورﻧﻤﺎی زﻧﺪگی ﺧﺎﻧﻮاده ﻓﺮدوسی را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد:

ﭘﺪر ﻓﺮدوسی از دﻫﻘﺎﻧﺎن و دارای ﺛﺮوت و رﻓﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ.

روﺳﺘﺎی ﺑﺎژ از آن او ﺑﻮده ﻳﺎ در آن ده زﻣﻴﻨﻬﺎی ﻛﺸﺎورزی و ﺑﺎﻏﻬﺎ و ﺳﺘﻮر و دام داشته است.

ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده اش در ﻗﻠﻌﻪ ای در ﻧﺰدیکی ده ﻳﺎ در ﺧﺎﻧﻪ ای ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎی روﺳﺘﺎیی ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮده زﻧﺪگی می ﻛﺮده اﺳﺖ.

ﺑﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻪ او را ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐﻓﺮﺳﺘﺎده ﻳﺎ ﺑﺮای او ﻣﻌﻠﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آورده ﺑﻮده اﺳﺖ.

ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدوسی ﻣﺪتی از روزﮔﺎر ﻛﻮدکی و ﺟﻮانی را در ﺗﺤﺼﻴﻞ داﻧﺶ ﮔﺬراﻧﺪه ﺑﻮده.

ﭼﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ و ادب ﻓﺎرسی از ادﺑﻴﺎت ﻋﺮب و ﻋﻠﻮم دینی ﻧﻴﺰ آﮔﺎﻫﻴﻬﺎی داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ رﺳﻢ آن روزﮔﺎران ﺑﻮده ﺳﻮاری و ﺗﻴﺮ اﻧﺪازی و ﺷﺎﻳﺪ برخی از ﻓﻨﻮن ﺟﻨﮕﺎوری را ﻧﻴﺰ می داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ.

از ﻫﻤﺎن روزﮔﺎر ﺟﻮانی ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺳﺮایی ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮخی داﺳﺘﺎﻧﻬﺎی ﻛﻬﻦ اﻳﺮانی را ﺷﺎﻳﺪ از راه ﺗﻔﻨﻦ ﺑﻪ نظم می ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ.

در روزﮔﺎر ﺟﻮانی ﻫﻤﺴﺮی ﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮده و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﺳﺮآﻏﺎز داﺳﺘﺎن ﺑﻴﮋن و

ﻣﻨﻴﮋه ﺑﺮمی آﻳﺪ ﻫﻤﺴﺮش ﺑﺎ ﺳﻮاد و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﻮده ﭼﻨﮓ می ﻧﻮاﺧﺘﻪ و زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮی می داﻧﺴﺘﻪ و از روی ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی ﭘﻬﻠﻮی داﺳﺘﺎن ﺑﻴﮋن و ﻣﻨﻴﮋه را ﺑﺮای ﻓﺮدوسی می ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ او آن را ﺑﻪ ﻧﻈﻢ درآورد:

ﻣﺮا ﮔﻔﺖ ﻛﺰ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻨﻮی

ﺑﻪ ﺷﻌﺮ آر از اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﭘﻬﻠﻮی

ﺑﮕﻔﺘﻢ ﺑﻴﺎر ای ﺑﺖ ﻣﻬﺮ ﭼﻬﺮ

ﺑﺨﻮان داﺳﺘﺎن و ﺑﻴﻔﺰای ﻣﻬﺮ

زﺗﻮ ﮔﺸﺖ ﻃﺒﻊ ﻣﻦ آراﺳﺘﻪ

اﻳﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺳﺮو ﭘﻴﺮاﺳﺘﻪ

ﭼﻨﺎن ﭼﻮن زﺗﻮ ﺑﺸﻨﻮم درﺑﻪ در

ﺑﻪﺷﻌﺮ آورم داﺳﺘﺎن ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ

ﺑﻪ ﺷﻌﺮ آرم و ﻫﻢ ﭘﺬﻳﺮم ﺳﭙﺎس

ﻳﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻳﺎر نیکی ﺷﻨﺎس

ﺑﺨﻮاﻧﺪ آن ﺑﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎن داﺳﺘﺎن

ز دﻓﺘﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮔﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎن